W starożytnych Chinach istniało sześć głównych szkół filozoficznych - Yin Yang Jia, Taoizm, Konfucjanizm, Mojia, Mingjia, Fajia. Poniżej cechy charakterystyczne każdej z nich.
Yin Yang Jia
Szkoła ta zwana również filozofią przyrody ściśle wiąże się z dwiema naczelnymi zasadami chińskiej kosmologii: żeńską - Yin i męską - Yang. Współdziałanie tych sił jest źródłem wszystkich zjawisk. W wyniku działania Yin i Yang następują wszelkie przemiany we wszechświecie np. ruchy gwiazd, czy zmiana pór roku. Czynnik Yang uznawany jako jasny, powiązany jest z Niebem, od którego pochodzi światło słońca, księżyca i gwiazd. Czynnik Yin uznawany jako ciemny reprezentuje Ziemię, która światło przyjmuje. Ziemia zaś jest podstawą i źródłem pięciu materiałów, które służą ludziom: ziemi (tu) rozumianej jako grunt; drzewa (mu) reprezentującego roślinność w ogóle; metalu (jin); ognia (huo); wody (shui). Powyższe materiały odgrywają główną rolę w utrzymaniu równowagi i formowaniu właściwości ciał, roślin, ludzi i zwierząt. W związku z tym stają się one pięcioma elementami (wuxing) świata. Teorię yinyang wuxing rozwinął Guan Zhong (725-645 p. n.e), legista, pierwszy przedstawiciel szkoły Yinyang. Jego poglądy zwarte są w Guanzi. Za kanwę wszystkiego uznał Ziemię, natomiast wodę za krew Ziemi, gromadzącą się w Niebie i Ziemi. Z niej miały powstać skały, kości, roślinność. Człowieka uznał za wodę. O tym, jaki był człowiek decydował rodzaj wody. Guan Zhong uważał, że "Niebo, Ziemia oraz wszystkie rzeczy są jak ciało człowieka i nazwał je wielkim podobieństwem". Główne założenia szkoły Yinyang zawarte są w Księdze Przemian (Yijing) oraz w Guanzi. Księga Przemian jest najstarszą księgą mądrości Chin i nawiązuje do wróżbiarstwa. Stanowi kanwę dla większości chińskich systemów filozoficznych.
Taoizm
Taoizm - szkoła ta proponowała życie zgodne z dao (ukierunkowaniem, sposobem w jaki świat istnieje), stanowiącym fundament wszechświata oraz z odwiecznymi przemianami natury. Uznawała działanie bez wysiłku, możliwe dzięki swobodzie i naturalności. Według taoistów najwłaściwszym sposobem istnienia w świecie było oddanie się teraźniejszości i pozwolenie na to, byś świat swobodnie przepływał przez nas i wokół nas. Taoizm miał prowadzić do wyzwolenia, najważniejszy był tu rozwój duchowy. Dzięki niemu można było osiągnąć prawdziwą wolność. Żyjąc w zgodzie z dao człowiek mógł zapomnieć o świecie, znaleźć się w innym, duchowym wymiarze i pozbyć się narzuconych społecznie kajdan. Najwybitniejsi przedstawiciele taoizmu to Laozi i Zhuangzi. Taoizm nierozerwalnie związany jest z medycyną chińską oraz równowagą energetyczną w przestrzeni otaczającej człowieka - feng shui.
Konfucjanizm
Konfucjanizm - twórcą tej szkoły był Kongfuzi (Konfucjusz 551- 479 p. n.e.). Podstawą konfucjanizmu był Pięcioksiąg (Księga przemian, Księga pieśni, Księga dokumentów, Księga obyczajów, Kroniki Wiosen i Jesieni), uznawany za "świadectwo starożytnej kultury" 4 związane z większością jej przejawów: polityką, filozofią, poezją, wierzeniami, mitami, historią. Pięcioksiąg był elementarną lekturą Nauki Konfucjańskiej i egzaminów państwowych od okresu dynastii Han (206 p.n.e. - 221 n.e.) do czasu panowania dynastii Tang (618-907). W czasach panowania dynastii Song (907-1279) neokonfucjaniści skupili większą uwagę na Dialogach Konfucjańskich, Wielkiej Nauce i Doktrynie Środka (są to dwa rozdziały z Księgi Obyczajów) oraz Księdze Mencjusza. I tak ustanowili Czteroksiąg, który uznano za niezbędny dla uczonych i mędrców. Uważano, że znajomość Czteroksięgu umożliwi im zrozumienie innych ksiąg klasycznych, naczelnych zasad oraz ułatwi regulację kwestii społecznych i prywatnych. Zbiór wypowiedzi Konfucjusza zawarty jest w Dialogach konfucjańskich.
Konfucjusz prezentował wzniosłe ideały zarówno w stosunku do jednostek jak i do społeczeństwa. Jego zdaniem człowiek nigdy nie powinien poprzestawać w dążeniach do samodoskonalenia. Praca moralna nad sobą jest obowiązkiem człowieka, wiedza powoduje jego wzrost, a sama edukacja kształtuje kręgosłup moralny. Obowiązkiem jest ulepszanie nie tylko siebie, ale też innych. O sobie należy myśleć zawsze w odniesieniu do społeczeństwa. W kwestii rządzenia Konfucjusz uznawał cnotę i politykę za nierozłączne. Główna jego koncepcja opierała się na przeniesieniu relacji i porządku panującego w rodzinie na stosunki społeczne i konstrukcję państwa. Uważał, że harmonijne stosunki rodzinne prowadzą do harmonijnego społeczeństwa. Za wyjątkowo istotne uważał odpowiednie relacje pomiędzy: ojcem i synem, władcą i poddanym, mężem i żoną, starszym bratem i młodszym bratem oraz pomiędzy przyjaciółmi. Pięć najważniejszych cnót konfucjańskich to: humanitarność (ren), prawość (yi), rytuał/etykieta (li), mądrość (zhi) oraz wierność (xin). Nazwano je Pięcioma Regulacjami i stanowiły one istotę życia i relacji społecznych. W krajach zachodnich nazwa konfucjanizm uznawana jest jako nazwa własna tradycji obecnej w Azji Wschodniej, którą zainicjował Konfucjusz. W rzeczywistości jest to tradycja ogólnie utrwalona w Chinach, wykształcona na długo przed nim, a którą Konfucjusz kultywował, badał i rozwijał. Nazwana została tradycją rujia (ruxue, rujiao, ru) co oznacza "doktrynę lub tradycję uczonych".
Moizm (Motizm)
Szkoła moistów (Mojia), której założycielem był Mozi (ok 479-438 p. n.e.) kwestionowała konfucjańskie umiłowanie obrzędów, instytucji, muzyki i literatury. Uważano że w ten sposób ludzie trwonią wysiłek oraz majątek. Mozi był twórcą idei wszechogarniającej miłości. Sądził, że nie należy dokonywać rozróżnień pomiędzy ludźmi, tylko wszystkich traktować jednakowo. Wykazywał, że miłość do ludzi oraz traktowanie ich jak siebie samego przysparzają światu samych korzyści. Uważał, że jeśli ludzie mają realizować wszechogarniającą miłość niezbędne są też sankcje polityczne. Był zwolennikiem merytokracji – ustroju politycznego, w którym o awansie i pozycji społecznej decydują umiejętności, uzdolnienia, przymioty i wartość człowieka. Jednak Państwo według Mozi musi być totalitarne, a jego podstawowa funkcja to ujednolicenie kryteriów dobra i zła. Panujący zaś musi posiadać władzę absolutną. Organizacja moistów, która odznaczała się niezwykłą dyscypliną zdolna była do działań militarnych. Jej uczestnicy zaznajomieni byli z taktyką wojny obronnej oraz techniką obrony murów miejskich. Protestowali przeciw wojnom zaczepnym uczestnicząc jedynie w wojnach obronnych.
Szkoła nazw
Szkoła nazw (Mingjia), określana bywa często jako szkoła sofistów, logików lub dialektyków. Jej założycielem był Hui Shi (ok. 380/370-ok. 310 p. n.e.), który koncentrował się na języku i znaczeniu słów. Następcą zaś był Gongsun Long (325-250 p. n.e.). Reprezentowali oni dwa kierunki szkoły nazw. Pierwszy podkreślał względność i zmienność rzeczy, natomiast drugi uważał, że nazwy są stałe i absolutne. Filozofowie tej szkoły, analizowali nazwy oraz ich związek z rzeczywistością.
Legizm
Szkoła legistów (Fajia) - prekursorem tej szkoły był Guan Zhong (725-645 p. n.e). W swoim dziele Guanzi rozwinął koncepcję dao m. in. jako prawa przyrody, rządzącego całym światem. Dało to początek myślenia o prawie, jako o pewnej regularności. Kwestia prawa rozwinęła się pod wpływem koncepcji taoistycznych. Teoria legizmu święciła triumfy w IV i III w p. n.e. i miała kilka odmian. Badacze wyróżniają trzy wczesne szkoły legistów: pierwsza, której przedstawicielem był Shen Dao (IV w. p. n.e.) bazowała na sile i autorytecie z niej wynikającym; wokół drugiej - skupili się adepci prawa stanowionego z Gongsun Yang (390-338 p. n.e.) na czele; trzecią frakcję stanowili filozofowie i dyplomaci, traktujący sztukę rządzenia jako fundament w kierowaniu państwem, ich reprezentantem był Shen Buhai (zm. 337 p. n.e.). Jednak najdojrzalszym przedstawicielem tej szkoły, który połączył uprzednie idee był Han Feizi (ok. 280-233 p. n.e.). Podobnie, jak jego nauczyciel Xunzi uważał, że natura ludzka jest egoistyczna. Sądził, że świat istnieje dzięki dao. Natomiast najlepszym sposobem na kształtowanie człowieka jest posłużenie się jego samolubnymi pragnieniami i kierowanie nimi przy pomocy kar i nagród. Nagrody i kary to również narzędzia władzy, dzięki temu można kierować społeczeństwem. Można podporządkować sobie ludzi za pomocą prawa oraz właśnie systemu kar, w przypadku gdy to prawo nie jest przestrzegane.
Literatura:
- Feng Youlan, Krótka historia filozofii chińskiej, tłum. M. Zagrodzki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001
- T. Czarnik, Starożytna filozofia chińska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001,
- Xinzhong Yao, Konfucjanizm. Wprowadzenie, tłum. J. Hunia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009
- Jee Loo Liu, Wprowadzenie do filozofii chińskiej, tłum. M. Godyń, Wydawnictwo Uniwersytetu, s. 63 Jagiellońskiego, Kraków 2010
Komentarze