Termin dydaktyka pochodzi od greckiego określenia didasco - uczę w znaczeniu nauczam (kogoś), didascalos - nauczyciel. Po raz pierwszy tego sformułowania użyto w XVII wieku w Niemczech. Pierwotnie w XVII i XVIII wieku dydaktyka definiowana była jako sztuka nauczania, czyli przekazywania informacji, skupiających się na osobie nauczyciela i na tym co robi.
Jak w przypadku większości definicji nie istnieje jedna, uniwersalna i w pełni akceptowalna definicja dydaktyki. W zależności od sposobu patrzenia dydaktyka może być interpretowana w rozmaity sposób.
Dydaktyka to nauka zajmująca się badaniem procesów nauczania oraz uczenia się i zależnościami między nimi. Inaczej można powiedzieć, że dydaktyka zajmuje się kształceniem i samokształceniem. Natomiast w węższym znaczeniu jest to nauka badająca relacje zachodzące między nauczycielem a uczniem w procesie nauczania.
Według Okonia „system (układ) jest uporządkowanym zbiorem elementów oraz związków i zależności między nimi tworzących jakąś całość, która służy założonym celom (…) Najważniejszymi składnikami systemu kształcenia są:
- nauczyciele, ich kompetencje, metody pracy i zaangażowanie,
- uczniowie, ich potrzeby, motywacje i metody pracy,
- treść kształcenia, jej dobór i układ oraz sposoby sprawdzania osiąganych wyników,
- środowisko kształcenia, a więc środki kształcenia i jego społeczno- materialne warunki.”
Autor w swojej książce prezentuje także dokładną definicję systemu kształcenia, która brzmi: „Przez system kształcenia będziemy rozumieć zatem ukierunkowany przez społecznie wyznaczone cele, dynamicznie działający zespół elementów, obejmujący nauczycieli, uczniów, treść kształcenia i społeczno-materialne środowisko oraz wzajemne związki między tymi elementami.” Działania systemu są podporządkowane celowi, który jest wyobrażonym lub z góry założonym stanem rzeczy lub zdarzeń, które zamierzamy osiągnąć w procesie dydaktycznym lub wychowawczym.
Do elementów, które wchodzą w skład systemu dydaktycznego można zaliczyć:
Cele kształcenia
• Cele kształcenia - oczekiwane i pożądane zmiany jakie pod wpływem nauczania i uczenia się kształtują się w osobowości ucznia (Okoń)
Treści kształcenia
• Treści kształcenia - całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z dziedziny nauki, techniki, kultury, sztuki oraz praktyki społecznej, przewidziany do opanowania przez uczniów podczas ich pobytu w szkole; odpowiednio uporządkowany zasób informacji i czynności których opanowanie ma umożliwić bądź ułatwić człowiekowi ukształtowanie jego stosunków ze światem go otaczającym (Okoń)
Metody kształcenia
• Metody kształcenia - systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami umożliwiający uczniom osiągnięcie celów kształcenia; lub wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów;
Formy kształcenia
• Formy kształcenia - organizacyjna strona kształcenia; zewnętrzne warunki kształcenia: dobór uczniów i nauczycieli, połączenie ich w grupy, współpraca grup jednostek, rodzaj zajęć oraz warunki miejsca i czasu pracy dydaktycznej (Okoń)
Tradycyjny system dydaktyczny według Herbarta jest oparty na dorobku etyki i psychologii. Wyznacza cel działalności wychowawczej oraz drogi i środki wiodące do celu. Celem Herbarta było wychowanie posłusznego i prawego moralnie człowieka, zatem jego system dydaktyczny opierał się na nauczaniu wychowującym, polegającym na kierowaniu dzieckiem przez organizowanie mu wolnego czasu.
Dydaktyka - system tradycyjny
Cechami systemu tradycyjnego dydaktyki są:
- treści nauczania podzielone są na poszczególne przedmioty
- wiedza jest przekazywana przez nauczyciela
- uczniowie zazwyczaj są bierni
- uczniowie nie mają głosu w sprawie doboru treści nauczania
- dominacja uczenia się pamięciowego
- uczniowie są zachęcani do nauki przez zewnętrzne motywy
- ma miejsce częste sprawdzanie wyników nauczania
- panuje współzawodnictwo
- szkoła stanowi jedyny teren uczenia się (tylko praca domowa jest wykonywana poza nią)
- mały nacisk na własną, spontaniczną twórczość uczniów
Etapy nauczania w systemie tradycyjnym ukształtowały się w następujący sposób:
Jasność - uświadomienie czego i po co będą się uczyć uczniowie → kojarzenie - zaznajamianie z nowym materiałem kojarzącym się z wiadomościami posiadanymi → system- systematyzowanie materiału → metoda - wdrażanie do zastosowania wiedzy w praktyce.
Dydaktyka - system progresywny
System dydaktyki progresywnej (postępowej), zakłada, że uczymy się wtedy kiedy myślimy, a myślimy wtedy, kiedy rozwiązujemy problemy. Głównym założeniem Devey’a był rozwój aktywności uczniów poprzez zajęcia praktyczne oraz łączenie teorii z praktyką, poznania i wiedzy. Do cech tego systemu możemy zaliczyć:
- podział treści nauczania na interdyscyplinarne bloki
- samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów; nauczyciel - inicjator i obserwator
- aktywność uczniów
- uczniowie mają wpływ na dobór treści nauczania
- dominuje uczenie się oparte na rozwiązywaniu problemów
- motywacja wewnętrzna - zainteresowania
- nacisk na samokontrolę
- współpraca uczniów
- szkołę jako główny ale nie jedyny teren nauki
- nacisk na samorzutną twórczość uczniów
Etapy myślenia w tym systemie zostały wyróżnione następująco:
Odczucie trudności → określenie trudności (nazwanie, zdefiniowanie) → formułowanie hipotezy lub hipotez prowadzących do ewentualnego rozwiązania trudności → weryfikacja lub falsyfikacja danej hipotezy lub hipotez → rozwiązywanie problemu.
Współczesny system dydaktyczny
Założeniami we współczesnym systemie dydaktycznym według Okonia i Kupisiewicza są przede wszystkim łączenie poznania zmysłowego, umysłowego i działalności praktycznej w spójną całość, właściwa organizacja pracy, zabawy i uczenia się, jedność nauczania i uczenia się, łączenie działalności wychowawczej z dydaktyczną oraz wiązanie nauki szkolnej z pozaszkolną i pracą. W systemie współczesnym uczniowie przyswajają wiedzę i umiejętności przez samodzielne poczynania i działalność recepcyjną.
Okoń wyróżnia następujące ogniwa nauczania w relacji nauczyciel - uczeń:
- uświadamianie celów i zadań dydaktycznych, stawianie problemów - powstanie
- motywacji i ładu
- zaznajamianie z nowym materiałem przez odpowiednie środki – działalność praktyczna, obserwacja, gromadzenie materiału, przyswajanie wiadomości
- kierowanie procesami uogólniania - opanowywanie pojęć i sądów ogólnych
- utrwalanie wiadomości uczniów - powtarzanie, uczenie się na pamięć, ćwiczenia
- kształtowanie umiejętności nawyków przyzwyczajeń - ćwiczenia
- wiązanie teorii z praktyką - działalność poznawcza
- kontrola i ocena wyników - samokontrola
Na dany system dydaktyczny składa się całokształt zasad dotyczących organizacji, treści, metod, środków nauczania i uczenia się, które tworzą pewną spójną wewnętrznie strukturę podporządkowaną realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia. Każdy z tych systemów opiera się na innych założeniach i rozwijał się w innym kierunku, przekazując społeczeństwu różne wartości.
Komentarze