Psychologia jest wyjątkowo obszerną tematycznie dziedziną nauki, aczkolwiek wyodrębnić można wiele podkategorii, jak również dziedzin z pogranicza tej i innych nauk. Jedną z tych ostatnich jest psychologia społeczna, która umiejętnie łączy teorie psychologiczne oraz socjologiczne, stanowiąc młodą, aczkolwiek dynamicznie rozwijającą się dziedzinę psychologii.
Istota psychologii społecznej
Psychologia społeczna łączy w sobie teorie psychologiczne oraz socjologiczne. Jej głównym obszarem zainteresowania jest wpływ społeczny, czyli sposób, w jaki obecność innych ludzi wpływa na nas i nasze zachowanie. Psychologia skupia się na wpływie społecznym na jednostkę, aczkolwiek w wielu przypadkach mówi również o wpływie na grupy społeczne.
Historia psychologii społecznej
Psychologia społeczna jest dziedziną młodą, wyodrębniła się bowiem w wieku XX, a dokładniej a przełomie wieku XIX i XX, kiedy to miało miejsce wiele przemian, w tym przemian kulturowych. W naszym kraju początki psychologii społecznej datuje się na początek XX wieku, a ważniejsze dzieła tej gałęzi psychologii ukazały się po II wojnie światowej.
Obszar działania psychologii społecznej - główne tezy
Psychologia społeczna zajmuje się - wspomnianym już wcześniej - wpływem społecznym, czyli działaniem innych ludzi na jednostkę: na jej myśli, uczucia i zachowania, czyli wszystkie elementy postawy. Działanie innych może być przed jednostkę uświadomione lub też nie. Inni ludzie również mogą wywierać na nas wpływ świadomie - np. manipulacja lub też nieświadomie. Istnieje wiele przejawów działania wpływu społecznego. Jednym z nich jest naśladowanie innych, będące mechanizmem uczenia się. Z modelowaniem zachowań mamy między innymi do czynienia w parze rodzic-dziecko. Kolejny przejaw istnienia wpływu to posłuszeństwo wobec innych, zwłaszcza tych, którzy są dla nas autorytetami. W związku z tym, że posiadają oni nad nami władzę, wywierają na nas wpływ, np. w parze wykładowca-student, pracodawca-pracownik, itp.
Kolejny przejaw to mechanizm konformizmu, czyli upodabniania swojego zachowania lub przejmowania zdania innych, konformizm może być świadomy lub nie. Psychologia społeczna dogłębnie bada też postawy, w tym wszystkie ich elementy (myśli, uczucia i zachowania) oraz mechanizmy z nimi związane. Ta gałąź psychologii interesuje się źródłami postaw, sposobami ich zmiany, w tym pojęciem dysonansu poznawczego. Obejmuje on uczucie nieprzyjemnego napięcia, które pojawia się podczas niezgodności dwóch elementów postawy społecznej, np. gdy zachowujemy się niezgodnie z naszymi przekonaniami.
Kolejny obszar zainteresowania psychologii społecznej to grupa społeczna, co wyraźnie wskazuje za powiązania z socjologią. W tej sferze psychologię społeczną interesuje tzw. proces grupowy, czyli dynamika zmian, jakie zachodzą w grupie, w tym zmian w obrębie jej struktury, kształtowaniem się ról grupowych, wyłanianiem przywódcy. Istotnymi zagadnieniami są też komunikacja w grupie oraz konflikty grupowe.
Kolejnym, istotnym obszarem działania psychologii społecznej jest socjalizacja, czyli proces nabywania norm i wartości, jakie obowiązują w społeczeństwie. Oczywiście trwa ona przez całe życie ale wyjątkowo dynamicznie rozwija się w czasie, kiedy wchodzimy w nowe role i grupy społeczne. Istotne role w procesie socjalizacji pełna znaczące dla nas jednostki: rodzice, nauczyciele, później oczywiście rówieśnicy, partner życiowy. Ważną funkcje przypisuje się więc zarówno rodzinie, jak i szkole czy miejscu pracy oraz instytucjom, np. Kościołowi. Psychologia społeczna bada proces socjalizacji, jego uwarunkowania i przebieg. Zajmuje się także wszelkimi objawami niedostosowania, bada ich przyczyny i skutki, np. nieprawidłowe oddziaływania środowiska, zaniedbanie, itp. Psychologia społeczna bada też spostrzeganie siebie i innych, w tym teorię atrakcyjności, opierającą się na trzech wyznacznikach, które odpowiadają nam na pytanie: dlaczego lubimy innych?
- Pierwszy z nich to częstość kontaktów: ich częściej kogoś spotykamy, tym większa czujemy do niego sympatię.
- Czynnik drugi to oczywiście atrakcyjność fizyczna: im bardziej ktoś nam się podoba, tym bardziej go lubimy.
- Czynnik trzeci to podobieństwo do nas: mamy tendencję do czucia większej sympatii do ludzi nam podobnych.
Poza tym, psychologia społeczna zajmuje się również pojęciem agresji: jej przyczynami, objawami oraz możliwościami zwalczania zachowań agresywnych.
Metodologia badań psychologii społecznej
Skoro wiemy już, czym zajmuje się psychologia społeczna i co bada, poszukajmy odpowiedzi na pytanie: jak bada? Metodologia badań w psychologii społecznej opiera się o szereg technik badawczych, w tym dobrze znane nam ankiety i sondaże oraz eksperymenty.
Ankieta, czyli sondaż ankietowy to rodzaj badania, które ma na celu zbadanie określonej cechy lub zjawiska z wykorzystaniem kwestionariusza z odpowiedziami otwartymi lub/i zamkniętymi. Bardzo często przeprowadzenie ankiety poprzedzone jest badaniem pilotażowym, czyli rozdaniem kwestionariusza mniejszej grupie osób i zrobienie tak zwanej "próby". Na tym etapie można zobaczyć, czy ankieta jest poprawnie skonstruowana i dostarcza informacji, niezbędnych do zbadania określonego problemu. Kolejna technika badawcza to eksperyment. Wyróżniamy eksperyment naturalny oraz laboratoryjny. Eksperyment naturalny odbywa się w naturalnym środowisku badanych, np. w miejscu pracy. Oczywiste jest, że w tym rodzaju eksperymentu badacz nie kontroluje warunków badania, nie mniej jednak uzyskiwać może rzetelne wyniki z uwagi na naturalne (prawdziwe) zachowanie się osób badanych. W tym wyrodku badacz niejako wtapia się w tło i obserwuje. Eksperyment w terenie oznacza, że badanie ma miejsce w środowisku naturalnym, aczkolwiek badacz może wpływać na wiele kwestii. W tym wypadku jest niejako uczestnikiem zdarzeń, włącza się do danej społeczności, np. jako "pracownik" danego zakładu. Studium w terenie pozwala na lepsze poznanie badanej grupy. Eksperyment laboratoryjny z kolei oznacza przeprowadzenie badania w sztucznych warunkach, stworzonych na potrzeby naukowe. Badacz kontroluje wszystkie warunki, jednak faktyczny cel badania zwykle jest ukryty przed osobami badającymi, aby nie wpływać na udzielane przez nich odpowiedzi albo obserwowane zachowania.
Zastosowanie psychologii społecznej
Psychologia społeczna zajmuje się bardzo istotnym dla nas obszarem: wpływem innych na nas. Jej teorie i wyniki badań znajdują więc szerokie zastosowanie w życiu codziennym. Jej teorie oraz techniki są znane światu reklamy i marketingu. Specjaliści od promocji wykorzystują szereg mechanizmów psychologii społecznej, np. poprzez stosowanie manipulacji, perswazji w celu zwiększenia sprzedaży. Psychologia społeczna odgrywa ważną rolę w pracy trenerów i szkoleniowców. Każda osoba, która zajmuje się prowadzeniem zajęć, kursów czy szkoleń musi posiadać wiedzę z zakresu psychologii społecznej. Niezbędne są dla niej bowiem informacja odnośnie struktury grupy, procesów grupowych oraz rozwiązywania ewentualnych konfliktów. Kompetencje te przydadzą się praktycznie każdemu, kto pracuje z grupą, czy jest to grupa szkoleniowa lekarzy, czy grupa wesołych przedszkolaków. Pamiętamy, że procesy grupowe zachodzą w każdej, tego typu zbiorowości. Psychologia społeczna i jej teorie wykorzystywane są w prowadzeniu szeregu badań psychologicznych oraz socjologicznych, w terapii psychologicznej, w resocjalizacji, a nawet terapii medycznej oraz rehabilitacji.
Gdzie pracują psychologowie społeczni?
Jak widać, psychologia społeczna jest nauka niezwykle przydatną. Jest wykorzystywana w sektorze reklamy, marketingu, prowadzą szkolenia ale i mediacje. Wiedza z tej dziedziny przydaje się osobom, pracującym na stanowiskach kierowniczych. Pozwala zrozumieć procesy grupowe oraz daje szansę stania się lepszym i bardziej wyrozumiałym szefem. Przeciętnemu Kowalskiemu zaś uświadamia, jak ważna jest obecność innych, zarówno ten świadomy, jak i nieuświadomiony, co wpływa na nasze uczucia oraz sposób, w jaki się zachowujemy. Pozwala nam też zrozumieć jak i dlaczego w ten sposób patrzymy na siebie oraz innych.
Autor: psycholog Monika Kornaś
Komentarze