W powszechnych źródłach wiedzy termin "logopedia" określa się jako naukę "o kształtowaniu właściwej mowy w okresie jej rozwoju i jej doskonaleniu w późniejszym okresie (logopedia ogólna), a także o usuwaniu różnego rodzaju wad i zaburzeń mowy (logopedia specjalna)" , bądź jako "dział pedagogiki zajmujący się kształtowaniem prawidłowej mowy w okresie jej rozwoju i usuwaniem wad wymowy". Obie definicje traktują zatem jednakowo problematykę czy też tematykę, jaką zajmuje się logopedia, lecz istnieje przy tym wyraźna różnorodność w zakresie tego, czy logopedię postrzega się jako zupełnie osobną dziedzinę naukową, czy też umieszcza się ją jako pod-dyscyplinę w ramach pedagogiki.
Należy przy tym zwrócić uwagę na fakt, iż w literaturze specjalistycznej dziedziny zainteresowania logopedii określa się także nieco inaczej - nie sprowadza się ich tylko i wyłącznie do wad mowy oraz ich usuwania, ale podkreśla się, iż logopedia zajmuje się ogółem zagadnień związanych z komunikacją.
Różnorodność w opisanych powyżej podejściach wiąże się przede wszystkim z faktem, iż logopedia jest dziedziną naukową, która nieustannie się rozwija, a co za tym idzie zmienia się także z czasem zakres problematyki, jaką zajmują się specjaliści w ramach tej dziedzinie. Pierwotnie faktycznie chodziło właściwie wyłącznie o zagadnienia związane z wadami wymowy, jednakże z czasem zakres został poszerzony i obecnie logopedia faktycznie definiowana jest jako dziedzina zajmująca się szeroko pojętą komunikacją. Specjaliści podkreślają przy tym, że niewłaściwe jest także kwalifikowanie logopedii jako części pedagogiki, ponieważ faktycznie dyscyplina ta czerpie z wielu innych nauk, gdzie pedagogika jest tylko jednym z elementów - pozostałe nauki to przede wszystkim:
- psychologia,
- medycyna,
- językoznawstwo.
Całościowo zatem praca logopedy współcześnie nie polega wyłącznie na eliminowaniu wad wymowy, ale na szeroko rozumianym usprawnianiu rozwoju języka, komunikacji językowej oraz likwidowaniu zaburzeń komunikacji (nie tylko mowy). Poza zupełną zmianą badanej problematyki (poprzez znaczne jej rozszerzenie) zmieniły się także metody i środki, a wszystko za sprawą zmian w zakresie posiadanych danych medycznych. W literaturze specjalistycznej mówi się zatem, że faktycznie logopedia na przestrzeni dwustu lat swego istnienia zupełnie zmieniła swój charakter.
W literaturze podkreśla się, że współczesna logopedia polska jest dziedziną wiedzy nie tylko stosowanej, ale także o bogatym teoretycznym podłożu. Obszar badań - samodzielny, złożony i wieloaspektowy - stanowią zaburzenia mowy o różnorakich objawach i różnorodnych patomechanizmach oraz będące rezultatem tych zaburzeń trudności w porozumiewaniu się. Badania naukowe prowadzone w logopedii służą coraz bardziej wczesnemu i dokładniejszemu rozpoznawaniu zaburzeń mowy oraz skuteczniejszej terapii osób nimi dotkniętych. Należy przy tym zaznaczyć, że logopedia zajmując się szeroko rozumianymi problemami związanymi z komunikacją siłą rzeczy czerpie z wielu różnych dziedzin, ponieważ zaburzenia mowy mogą być spowodowane bardzo wieloma, różnymi czynnikami. Tak na przykład przyczyną problemów z wymową mogą być zarówno fizyczne wady aparatu mowy, lecz podobne efekty mogą występować z powodu przyczyn psychologicznych. Działania związane z leczeniem podobnych zaburzeń mogą być zatem zupełnie inne.
Logopedia jest wprawdzie nauką, która ma za zadanie usuwać wady związane z komunikacją, jednakże działalność w tym zakresie może mieć dwojaki charakter:
- z jednej strony próbuje się zwalczać powstałe wady związane z komunikacją,
- z drugiej strony stawia się na profilaktykę, czyli przeciwdziałanie pojawianiu się negatywnych zjawisk.
Obecnie stawia się duży nacisk właśnie na działania w zakresie profilaktyki, ponieważ przeciwdziałanie jest zdecydowanie bardziej skuteczne niż zwalczania zakorzenionych już od pewnego czasu problemów. Oczywiście nie w każdym przypadku profilaktyka jest faktycznie skuteczna, jednakże w większości przypadków spełnia swoje zadanie. W literaturze przedmiotu podkreśla się zatem, iż już przed II wojną światową znajdowali się specjaliści, którzy próbowali wykorzystać do profilaktyki logopedycznej państwowy system szkolnictwa - niektórzy badacze postulowali, aby każdy nauczyciel posiadał podstawową wiedzę teoretyczną oraz praktyczną w zakresie logopedii, aby mógł działać w dziedzinie profilaktyki logopedycznej. Profilaktyka, jak wspomniano powyżej, nie wymaga aż tak dużego doświadczenia, wiedzy i umiejętności, jak leczenie, dlatego też nawet podstawowe szkolenie może wystarczyć, aby nauczyciele spełniali swoje funkcje.
Nowoczesna logopedia (zarówno światowa, jak i Polska) opiera się przede wszystkim na pojęciu zaburzonej zdolności komunikacji (ZZK), czyli zdolności człowieka do świadomego i według odpowiednich norm ortofonicznych używania języka jako systemu znaków i symboli w całej jego kompleksowości oraz we wszystkich jego formach, w celu realizowania określonego zamierzenia komunikacyjnego, gdzie pojęcie to obejmuje kompleksowo wszystkie dziedziny związane z komunikowaniem. Kompleksowość oznacza, że zdolność ta obejmuje wszystkie płaszczyzny językowe (fonetyczno-fonologiczną, leksykalno-semantyczną, morfologiczno-syntaktyczną, pragmatyczną itd.). Współcześnie zatem logopedia stała się zupełnie osobną dziedziną poznania. Zmiana podejścia i przyjęcie współczesnego paradygmatu wymagało zmiany nie tylko w zakresie leczenia czy profilaktyki, ale także pociągało za sobą zupełną przemianę systemową. Kluczowe w tym zakresie jest przekształcenie systemu edukacji, ponieważ logopedia stała się osobną dziedziną naukową, zaś kompleksowa pomoc osobom z ZZK wiąże się z koniecznością poznawania bardzo wielu dziedzin i metod naukowych.
Podsumowując należy zaznaczyć, że współczesna logopedia w Polsce nadąża za zmianami, jakie dzieją się w zakresie istnienia tej dziedziny na całym świecie. Kluczowe w tym wypadku są nie tylko zmiany o charakterze systemowym związane przede wszystkim z kształceniem nowych logopedów, ale także stosowanie międzynarodowych metod diagnostycznych, które pozwalają wskazać z dużą dokładnością przyczynę problemów komunikacyjnych. Bardzo ważne jest w tym zakresie, aby uczelnie nadążały za zmianami badawczymi i system kształcenia był skorelowany z systemem leczenia stosowanym przez logopedów-praktyków. Faktycznie kluczowe zmiany w logopedii zaczęły się na początku XXI wieku, więc trudno dokładnie stwierdzić, jak dyscyplina będzie rozwijała się w najbliższym czasie.
Komentarze