Używanie perswazji i manipulacji budzi wiele kontrowersji odnośnie etyczności używania takich taktyk wpływania na ludzi. Z racji zaobserwowania wzrostu roli ludzi jako kapitału zwraca się większą uwagę na umiejętności pracowników, które umożliwiają wpływ na innych ludzi. Obecnie obserwuje się większy udział tych kompetencji pracowniczych, które tworzą potencjał ekonomiczny organizacji.
Do takich umiejętności zalicza się perswazja i manipulacja. Wpływ społeczny definiowany jest jako proces, którego wynikiem jest zmiana zachowania, swoich opinii bądź uczuć, a to wszystko z powodu opinii, zachowania innych ludzi.
Czym jest perswazja? Czynniki
Perswazja jest techniką dość często stosowaną. Większość ludzi nawet nie zdaje sobie sprawy, że stosują tą technikę na co dzień. Perswazję stosują rodzice, żeby nakłonić swoje dzieci do czegoś, bardzo często reklamy są tworzone tak, aby opierały się na zasadach perswazji, co poprawia ich skuteczność. Celem perswazji jest przekonanie innych osób do zmiany swojego zadnia, zachowania, opinii na te które prezentuje inna osoba. Skuteczność perswazji zależy od kilka bardzo ważnych czynników, od nich zależy w jakim stopniu perswazja wpływa na daną osobę oraz czy w ogóle jest w stanie zmienić daną rzecz. Do tych czynników zaliczamy:
- Potwierdzenie społeczne - obecna jest zasada, która mówi, że im więcej osób popiera dany pogląd czy twierdzenie tym łatwiej przekonać do niego nową osobę,
- Autorytet - osoby posiadające autorytet w społeczeństwie są w stanie w większym stopniu wpłynąć na inne osoby,
- Zasada wzajemności - gdy ktoś posiada tzw. "dług wdzięczności" jest bardziej podatny na perswazję ze strony tej osoby, ta sama zasada obowiązuje w przypadku osób, którym ktoś jest coś winny,
- Zasada upodobania - wpływ społeczny jest bardziej skuteczny wywierany przez osoby cieszące się popularnością i lubiane.
Czym jest manipulacja?
Manipulacja jest świadomym działaniem przeprowadzonym w celu osiągnięcia celów manipulatora przy pomocy innej osoby. Osoba poddana manipulacji nie zdaje sobie sprawy, że została poddana takiemu działaniu. Osoba zmanipulowana jest przekonana, że zmiana jej zdania czy zachowania jest wynikiem jej własnej, niczym nieprzymuszonej decyzji oraz że nikt nie byłby w stanie zmienić jej zdania bądź decyzji.
Manipulacja jest właśnie takim działaniem, które jest zaplanowane z wyprzedzeniem oraz wiadomo jaki skutek ma przynieść. Co do zasad wpływających na poziom skuteczności manipulacji można wymienić dokładnie takie same zasady jak w przypadku perswazji.
Przyglądając się tym definicjom perswazji i manipulacji, wydawać by się mogło, ze niczym się nie różnią i określają te same działania mające na celu wywieranie wpływu społecznego przez określone osoby na innych ludzi. Jednak jest kilka zasadniczych kwestii, które odróżniają te dwa pojęcia. Najważniejszą różnicą jest negatywny aspekt manipulacji. Zazwyczaj jest ona określana jajo działania niekorzystne dla jednej ze stron, ponieważ osoba zmanipulowana ponosi straty, zaś manipulator korzysta. Jeżeli chodzi o perswazję, osoba jej używająca nie ma na celu odnoszenia korzyści. Natomiast, co do podobieństw obie taktyki wykorzystują te same zasady.
Etyczne aspekty perswazji i manipulacji
Uważa się, że manipulacja w różnych sferach życia może prowadzić do zafałszowania obrazu świata realnego u jednostki, która została poddana technikom manipulacji. Odnosząc się do etycznych aspektów manipulacji, osoba manipulatora oceniania jest negatywnie, w sytuacji gdy jej działanie jest powodem ludzkiej krzywdy fizycznej, psychicznej lub materialnej. W większości przypadków działań manipulacyjnych, manipulator nie zwraca uwagi na odbiorcę, wprowadza go w błąd, wykazuje się brakiem troski i odpowiedzialności za inną osobę, charakteryzuje się cynizmem.
Obecnie w społeczeństwie bardziej ceniona wartością niż dobro drugiego człowieka jest skuteczność działania. Etyka manipulacji dotyczy przede wszystkim określenia granic takiego działania oraz jaki ma wpływ na rozwój psychiczny człowieka. Określa się, że są pewne rodzaje manipulacji, która jest nieszkodliwa, przykładem może być okazjonalna nieszczerość. Jednak obecnie manipulacja jest działaniem bardzo niepożądanym, ponieważ jest rodzajem wpływu społecznego zaburzającym rozwój człowieka, a mimo to rozpowszechnia się w bardzo szybkim tempie. Pomimo rozpowszechnienia się manipulacji są sposoby, aby ograniczyć jej wpływ na jednostki.
Udokumentowany wpływ na ograniczenie podatności na manipulację ma zdolność krytycznego myślenia oraz wyższy poziom wykształcenia (w szczególności w przypadku manipulacji ze strony mass mediów). Dlatego aby ograniczyć podatność społeczeństwa na manipulację należy podnieść poziom edukacji społeczeństwa oraz zagwarantować swobodę wypowiedzi i wyrażania swojej opinii. Jednostka podczas całego swojego życia nabywa doświadczenie życiowe co również ogranicza wpływ manipulacji.
W odniesieniu do perswazji brak jednoznacznej oceny czy jej stosowanie jest etyczne. Z jednej strony jest jednak działaniem, którego celem jest wywarcie wpływu na drugą osobę, jednak jej głównym celem nie jest odnoszenie korzyści oraz nie powoduje strat. W życiu codziennym często przekazujemy informację i swoje opinie innej osobie, często tylko informacyjnie bez zamiaru wpłynięcia za jej zachowanie. Jest to przykład przemawiający za tym, ze perswazja jest czasami działaniem niezamierzonym i bez negatywnego wpływu. Jest to wtedy specyficzne oddziaływanie na procesy poznawcze i emocjonalno-motywacyjne danej osoby. Chcąc aby perswazja była zgodna z zasadami etyki, osoba poddawana perswazji musi być świadoma, ze zostaje poddawana takiemu procesowi oraz, że zadaniem adresata komunikatu jest wpłynięcie na odbiorcę oraz uzyskanie konkretnego zachowania. Bardzo przejrzystym przykładem w tej kwestii jest reklama, ponieważ odbiorca reklamy jest w pełni świadomy, ze jej zadaniem jest wywieranie wpływu i osiągniecie zamierzonego celu. Odbiorca zdaje sobie sprawę, że reklama stosując zasady perswazji próbuje nakłonić do kupna jakiegoś produktu.
Za aspektem etycznym perswazji przemawia fakt, ze odbiorca świadomie i dobrowolnie zgadza się na wysłuchanie komunikatu. To jest podstawowa kwestia, która musi być spełniona, aby uważać perswazję za etyczną metodę wywierania wpływu. Aspekt ten odnosi się do kwestii wolności jednostki w odbiorze i selekcji informacji. Człowiek zgadzając się na odbiór informacji musie być zapewniony, ze nie będzie ona nieuczciwie zmieniona, ponieważ została wyrażona zgoda na to co jest w stanie zarejestrować w pełni świadomie. Gdy ten warunek nie zostanie spełniony mamy prawo mówić w tym wypadku o manipulacji. Tak, więc w odniesieniu do perswazji i jej etycznych aspektów najważniejszymi kwestiami są intencja osoby przekazującej przekaz oraz świadoma i dobrowolna zgody osoby poddawanej perswazji. Na podstawie wymienionych aspektów można stwierdzić, że perswazja jest neutralnie etyczna. Spowodowane jest tym, że jest silnie powiązana z porozumiewaniem się. Perswazja nie może być mylona z manipulacją, a tym bardziej rozumiana jako to samo zjawisko, ponieważ odbiorca perswazji bardzo dobrze zna zamiary adresata oraz udziela pozwolenia na wysłuchanie komunikatu i robi to dobrowolnie i świadomie. Perswazja jest zatem czymś zupełnie naturalnym, ponieważ pomaga w wyrażaniu swoich opinii i poglądów oraz aby sprawnie komunikować się między sobą.
Jednak oczywiście istnieją przypadki, że zostaje wykorzystywana w negatywny sposób, w celu osiągnięcia swoich osobistych celów lub aby nakłonić dana osobę do zmian sowich poglądów na korzyść adresata przekazu.
Podsumowanie
Odnosząc się do manipulacji zostały jasno określone zasady, w których działania wpływu społecznego przekraczają granice i obejmują miano manipulacji. Aby zapobiec skutkom manipulacji oraz ograniczyć jej wpływ znacząca jest edukacja medialna oraz duża wiedza na temat technik manipulacji. Bez znaczenia jest tutaj wiek odbiorcy, ponieważ manipulacja w równym stopniu ogranicza rozwój osoby jednostek w różnym wieku. Osoby objęte manipulacją są w grupie ryzyka osób, które są narażone na dewastacje i zaburzenie własnej osobowości.
W odniesieniu do perswazji trudno określić jasno zasady gdzie kończy się perswazja etyczna a gdzie zaczyna się manipulacja. Można tutaj zwrócić uwagę na zamiary adresata. W ten sposób można odróżnić te dwie taktyki wpływu społecznego. Manipulator zawsze działa w celu osiągnięcia swoich korzyści, przynosząc przy tym straty odbiorcy. W perswazji jest inaczej, ponieważ adresat nie planuje korzyści oraz jego działania są neutralne. Perswazja jest bardziej popularną technika, ponieważ bardzo często nie jesteśmy świadomi, że korzystamy z jej technik i wywieramy wpływ na innych. Stosujemy ją w rodzinie odnosząc się do wychowania dzieci oraz w życiu zawodowym. Manipulacja jest technika bardziej stosowana przez profesjonalistów, szkolonych w specjalny sposób aby jak najlepiej manipulować zachowaniami ludzi. Jest zjawiskiem negatywnym i nieetycznym, zaś perswazja określana jest jako technika neutralnie etyczna.
Komentarze