Ciągłe zmiany i rewolucje edukacyjne są nieodłącznym elementem współczesnej szkoły. W skutek zmian, następuje koniec epoki tradycyjnego nauczyciela. Zachodzą bowiem zmiany w sposobie myślenia w sprawach wychowania i realnej praktyce edukacyjnej.
Zadania nauczyciela
Mając na uwadze aktualną relację nauczyciel - uczeń, należy powiększyć listę wymagań wobec pedagoga. Zmiany warunków w szkołach, które następują w sposób dynamiczny, zmuszają do ciągłych modyfikacji roli nauczyciela. Każde z jego zadań wymaga zintegrowanych kompetencji. Należy podkreślić, że pełnienie roli nauczyciela nie polega jedynie na kwalifikacjach, ale również na jego kompetencjach. Klasyfikacje dotyczą poziomu wiedzy naukowej, cech psychofizycznych, inteligencji emocjonalnej oraz ambicji. Kompetencje to zbiór kwalifikacji oraz doświadczeń zawodowych i życiowych.
Zawód nauczyciela wiąże się z wieloma obowiązkami, co czyni go wymagającym, ale również wyjątkowym. Obowiązki te nie są stricte przypisane do edukowania - wychodzą w sferę emocjonalną i społeczną uczniów. W obowiązkach można wyróżnić następujące zadania nauczyciela:
- organizacyjne,
- informacyjne,
- motywacyjne,
- kontrolno-korekcyjne,
- opiekuńcze,
- środowiskowe
- badawcze.
Role nauczyciela
W czasach ciągłych zmian edukacyjnej i modyfikacji przestrzeni w szkole, nauczyciel na miarę XXI wieku, staje wobec wielu nowym ról, takich jak:
Pomocnik
Wspiera ucznia w każdej dziedzinie. Pomaga tym, którzy zostają w tyle z materiałem lub mają problemy w uczeniu się. Kładzie nacisk na rozwijanie umiejętności samodoskonalenia. Nauczyciel czuwa nad właściwym rozwojem ucznia, nie wywyższa się i nie sprawuję władzy w procesie edukacyjnym. Oferuje pomoc, gdy jest ona potrzebna. Wywiązuje się ze swojej roli w sposób rzetelny i sumienny. Nie jest krytyczny wobec uczniów oraz wobec siebie. Uczy się na swoich błędach i doskonali swoją pracę, dzięki zdobytemu doświadczeniu w zawodzie;
Przewodnik
Staje się specjalistą w reprezentowaniu problematyki danego przedmiotu. Dzięki swojemu profesjonalizmowi, pokazuje on uczniom szczegółowe i dokładne informacje na temat danego przedmiotu. Buduje on w uczniach kompetencje w określonej dziedzinie nauki. Nauczyciel - przewodnik zna cel wędrówki, odpowiedź na pytanie po co idziemy, ku czemu zmierzamy, dokąd chcemy i powinniśmy dojść;
Autorytet i przywódca
Swój wpływ na uczniów opiera na wzajemnym uznaniu godności osobistej, podziwie, który jest obustronny dla osiągnięć i osobowości (ucznia i nauczyciela), uznaniu kompetencji i szacunku wobec własnych przekonać i wartości. Nauczyciel pozwala na pełny wybór i samodzielność wychowanków;
E. Superczyńska podjęła próby opinia oczekiwanej sylwetki nauczyciela i scharakteryzowania ról, jakie odgrywa.
Role te są następujące:
Pogromca liczebnej klasy
Pedagog ściśle trzymający się zasad i norm panujących w szkole. Pomimo roli edukatora, nauczyciel ma za zadanie dotrzymać porządek i subordynację wśród uczniów;
Planista
Rolą nauczyciela jest szczegółowe określenie planu dnia oraz związanych z nim działań. Tworzy plany lekcji, wycieczek, imprez, projektów itd;
Doradca
Ma za zadanie obserwować progres uczniów w różnych dziedzinach. Powinien być czujny i spostrzegawczy. Pedagog powinien potrafić odkryć zdolności uczniów i właściwie ich pokierować w działaniach ku rozwojowi;
Opiekun talentów
Odpowiednio współpracuje z uczniami, którzy są utalentowani. Zgłasza ich do konkursów i olimpiad. Potrafi odpowiednio wesprzeć ucznia zdolnego, ale również ucznia z kłopotami w nauce;
Egzaminator
Ma formalne uprawnienia do pełnienia funkcji egzaminatora. Status egzaminatora uzyskuje w komisjach wewnętrznych na różnorakich szczeblach edukacji. Nauczyciel, który egzaminuje, ocenia nie tylko uczniów, ale również efekty własnej pracy;
Turysta
Obowiązkiem nauczyciela jest organizowanie wycieczek szkolnych, w czasie których jest opiekunem;
Nowator
Wprowadza nowe pomysły. Obserwuje zmiany przedmiotowe i pedagogiczne. Ocenia, czy są one przydatne w pracy nauczyciela, wprowadza własne rozwiązania;
Technik
Posługuje się różnymi środkami dydaktycznymi, w tym również technicznymi;
Policjant
Stara się pilnować porządku na lekcjach, boisku, korytarzu. Dba o bezpieczeństwo uczniów;
Człowiek renesansu
Najlepiej gdyby znał się na wszystkim, umiał pomóc w każdej potrzebie, potrafił doradzić uczniowi oraz rodzicom;
Po prostu człowiek!
Działa na rzecz dobra drugiego człowieka, jest altruistyczny, pokłada dobro innych, nad własne.
Nauczyciel pedagog
Ks. J. Zimny, w artykule poświęconym nauczycielowi we współczesnych czasach, wyróżnia dziesięć ról, w które wchodzi pedagog:
- człowiek powołany,
- realista,
- edukator,
- wychowawca,
- świadek,
- terapeuta,
- mistrz,
- przewodnik,
- formator,
- nauczyciel jako autorytet.
Nauczyciel jako człowiek powołany, nie tylko wpaja wiedzę uczniom, ale również przekazuje wartości i zasady obowiązujące w społeczeństwie. Robi to z pasją i należytą starannością. Jest dla uczniów wsparciem w każdej dziedzinie ich życia (dlatego ważne jest by pełnienie zawodu nauczyciela było kierowane pasją i zamiłowaniem, a przede wszystkim miłością do drugiego człowieka). Nauczyciel to ktoś, kto ma pozytywną postawę wobec społeczeństwa.
Nauczyciel realista, charakteryzuje się realnym podejściem do własnych zamierzeń i rezultatów swoich działań. Odpowiednie podejście jest uwarunkowane zaistniałymi okolicznościami. Nauczyciel - realista potrafi ocenić sytuacje w sposób realny i obiektywny.
Oddziaływania edukacyjne dotyczą uczniów, ich rodziców, ale również nauczycieli. Każdy nauczyciel, który pełni jakąś funkcję, powinien mieć miano edukatora. We współczesnych czasach, nauczyciel - edukator powinien nauczyć się unikać monotonii, nudnych zajęć. Wychowawcy powinni prowadzić zajęcia w sposób, który wyzwala w uczniach samodzielność i chęć do nauki. Tematy zajęć wychowawczych, które wiążą się z emocjami uczniów i ich przeżyciami są dla nich najbardziej interesujące.
Istotną funkcją nauczycielską jest funkcja wychowawcza. K. Stech uważa, że nauczyciel - wychowawca to priorytetowa rola pedagoga. Polega ona na budowaniu odpowiednich relacji nauczyciel - uczeń, prawidłowej komunikacji pomiędzy nimi oraz wzajemnym szacunku.
Nauczyciel - świadek to świadek miłości, mądrości oraz nadziei. To człowiek, który kocha i emanuje miłością. Rola świadka jest przybierana w sposób automatyczny.
W sytuacjach, w których uczniowie potrzebują szczególnej pomocy i wsparcia, największą role odgrywa nauczyciel - terapeuta. Pomoc ta dotyczy wsparcia emocjonalnego, ale również socjalnego.
Nauczyciel - mistrz stanowi dla uczniów wzór do naśladowania. Pokazuje on wychowankom jakie powinni przyjmować wartości. Podstawową cechą mistrza jest odpowiedzialność i konsekwencja.
Nauczyciel - przewodnik to osoba, która mobilizuje uczniów do działania, utwierdza ich w ich poczuciu wartości oraz zapewnia im bezpieczeństwo i opiekę. Nauczyciel nie powinien narzucać uczniom określonego działania i drogi, a pozwolić im na autonomię i aktywność własną.
Nauczyciel - formator przekazuje uczniom pożądane wartości i postawy zachowań. Jest on odpowiedzialny za kształcenie rozwoju umysłowego wychowanków.
Światopogląd nauczyciela - uznawane przez niego wartości, etyka zawodowa, kwalifikacje zawodowe, ale również autorytet, są istotnymi elementami w procesie wychowania oraz kształcenia.
Nauczyciel, który jest autorytetem posiada następujące cechy: opanowanie emocjonalne, akceptacja indywidualizmu ucznia, sprawiedliwość, dobroć i kreatywność.
Podsumowując, można stwierdzić, że rola nauczyciela w perspektywie XXI wieku jest wielowymiarowa. Dotyczy sprawowania opieki nad uczniami, nauczania oraz ich wychowania. Zawód nauczyciela nie ogranicza się do pełnienia funkcji edukacyjnych. Nauczyciel powinien być przywódcą, który pokieruje ucznia w stronę jego rozwoju, nie ograniczając przy tym jego aktywności własnej. Nauczyciel w dzisiejszych czasach, w dobie ciągłych zmian i oczekiwań społeczeństwa, staje w obliczu wielkiego wyzwania. Musi on pełnić wiele ról i funkcji, które wymagają kompetencji i wysiłku. Oczekuje się, że nauczyciel będzie otwarty i dobry dla uczniów, szanował ich i okazywał uznanie. Każda z wymienionych powyżej ról jest tak samo ważna, a połączenie ich, stanowi wzór nauczyciela, który jest oczekiwany przez społeczeństwo.
Źródła:
- Szmyd K., Berman M., Nauczyciel w obliczu edukacyjnych dylematów ponowoczesności [w]: Nauczyciel w świecie współczesnym, Muchacka B., Szymański M. (red.), Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2008, s. 31.
- Niezgoda M., Nauczyciela polscy na przełomie wieków: między misją a profesjonalizmem, Kraków - Warszawa 2005, s. 23.
- Kwiatkowski S. M., Oczekiwania społeczne wobec nauczycieli - w kierunku szlachetnej utopii s. 27, [w:] Muchacka B., Szymański M. (red.), Nauczyciel w świecie współczesnym [za:] Poplucz J., Funkcje nauczyciela w procesie dydaktyczno-wychowawczym, Chowana, 2, 1998, s. 149-169.
- Petty G. , Nowoczesne nauczanie, tłum. J. Bartosik, Wydawnictwo GWP, Sopot 2010, s. 130- 336.
- Nowak - Dziemianowicz M. ., Oblicza nauczyciela. Oblicza szkoły, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2001, s. 14.
- Misterska E., Autorytet nauczyciela [w:] Edukacja i Dialog, nr 10, 2010 [Dostęp: http://www.eid.edu.pl/archiwum/2005, 103/październik, 212/autorytet_nauczyciela, 1832. html, 2010-11-29].
- Superczyńska E., Nauczycielem być… [w:] Uczyć lepiej, Dwumiesięcznik Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu, maj czerwiec nr 5, Poznań 2005, s. 5.
- K s. J. Zimny, Nauczyciel - pedagog na współczesne czasy [w:] Pedagogika Katolicka, nr 1, Katedra Pedagogiki Katolickiej Wydziału Zamiejscowego Nauk o Społeczeństwie w Stalowej Woli, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w Lublinie, Stalowa Wola 2007, s. 126-137.
- Stech K., Modele relacji wychowawczych pomiędzy wychowawcą a wychowankiem [w:] Wychowawca i środowisko lokalne w paradygmacie wychowania XXI wieku, Materiały pokonferencyjne, Wiechlice 23-24. 04. 2001, Zielona Góra 2001, s. 115 - 123.
Komentarze